In 2021 onderzoekt het OFL de rol van intermediairs bij participatieprocessen in wijken, rond het bevorderen van de energietransitie. In het bijzonder kijkt het OFL naar hoe intermediairs te werk gaan in wijken die aardgasvrij worden. Hoe gaat dat precies overheid en burgers verbinden? Dit is het laatste artikel in een reeks van vijf, waarin Bureau Ruimtekoers op die vraag reflecteert en zo een bijdrage levert aan dit OFL-onderzoek.

Kansen voor kunst en cultuur bij empowerment

Dat vernieuwende zit hem in mijn aanpak, waarin ik gebruik maak van kunst- en cultuurdeelname. Ik werk samen met beeldend kunstenaars, theatermakers en ontwerpers aan projecten in de leefomgeving waarbij we als collectief zowel inwoners als beleidsmakers weten te betrekken. Je zou kunnen zeggen we vormen van cultuurparticipatie combineren met burgerparticipatie, wat resulteert in een aanpak waarin de kracht van verbeelding en ontmoeting centraal staat.

Maar, hoe werkt dat nou precies? Wat zijn de effecten? En is dit te vertalen naar een concrete aanpak? Die vragen stonden afgelopen jaar centraal in een viertal blogs. In de eerste blog vertelde ik over mijn zoektocht naar een taal die zowel beleidsmakers als inwoners begrijpen. Als intermediair tussen die twee werelden zag ik daarvoor vooral kansen voor kunst- en cultuurdeelname om participatie vooral toegankelijker, leuker en interactiever te maken.

En nu? Na een jaar reflecteren zie ik nog veel méér kansen voor kunst en cultuur.

Geen participatie, maar empowerment!

In de twee blogs die volgden reflecteerde ik op mijn projecten vanuit het Empowerment Raamwerk voor participatie van onderzoeksbureau DRIFT dat Overlegorgaan Fysieke Leefomgeving publiceerde. Nu spreek ik niet meer van participatie, maar wel van empowerment. Want de vraag is niet meer hoe zorgen we via participatie voor draagvlak van inwoners bij plannen en projecten in de leefomgeving, maar: wat hebben de inwoners én beleidsmakers nodig om gezamenlijk plannen te ontwerpen en realiseren in de leefomgeving? Het antwoord: Er is een proces nodig waarmee zowel de inwoner als de beleidsmaker gemotiveerd raken om bij te willen dragen, en tools en middelen tot hun beschikking krijgen om bij te kunnen dragen. Dit proces van empowerment is nooit iets eenmaligs, het vergt herhaling en onderhoud om deze groepen te bewegen om te blijven bijdragen.

En juist dáár liggen die kansen, want kunstenaars en ontwerpers weten via hun verbeeldingskracht mensen te betrekken bij het zélf verbeelden van een mogelijke toekomst voor hun eigen leefomgeving. Daarmee ervaren zij eigenaarschap over het proces met als resultaat dat zij langer betrokken willen blijven. Bovendien, door het gezamenlijk maken van dit toekomstbeeld ontstaan er nieuwe diepere relaties tussen de betrokken inwoners, beleidsmakers en de kunstenaars zelf. Samen vormen zij nieuwe netwerken die meer middelen mogelijk maken om betrokken te kunnen blijven.

Een voorbeeld: in het project ‘Iedereen Wordt Mens’ maakten twee theatermakers met mensen die leven in armoede een muzikale film. De doelgroep speelt de hoofdrol en heeft het script mede-geschreven gebaseerd op hun persoonlijke ervaringen en wensen voor hun persoonlijke toekomst. Door het samen maken van de film zijn de deelnemers gemotiveerder en solliciteren zij weer. Opdrachtgever gemeente Arnhem monitorde het maakproces. Zij kregen zo een heel goed beeld van wat de doelgroep nodig heeft om geactiveerd te raken. Bovendien zijn de inwoners nu betrokken bij het vormgeven van nieuw hulpaanbod. Met gemeente Arnhem worden vervolgprojecten opgezet om deze aanpak, empowerment door middel van cultuurdeelname, verder te ontwikkelen.

Wat hebben intermediairs nodig van opdrachtgevers?

Ruimte om te doen!

Zo beweeg ik mij als intermediair tussen overheid en inwoner, tussen leefwereld en formele wereld, en probeer ik nu vanuit de empowermentgedachte deze werelden bij elkaar te brengen. Maar wat hebben individuen of groepen die als intermediair optreden nodig van opdrachtgevers om hun werk succesvol te doen?

Samengevat is het antwoord: ruimte om te doen! Want een groot deel van mijn aanpak is het gewoon doen. Gewoon doen is namelijk de beste manier om de context waarin ik werk te verkennen met al haar gebruikers en behoeften. Probeer een intermediair dan ook niet te vangen in harde cijfermatige doelstellingen, maar ontwikkel samen een proces gebaseerd op goed opdrachtgeverschap vanuit vertrouwen in het proces, inhoudelijke betrokkenheid en open communicatie.

1. Vertrouwen in het proces en werken met kwalitatieve doelen

De beste manier van samenwerken is het samen vormgeven van een proces die voor alle betrokkenen het meeste op zal leveren. Alleen, dat gaat niet altijd zo. Vaak is de richting van het proces al bepaald door instanties in de formele wereld die werken vanuit regelgeving en het nastreven van concrete cijfermatige doelen. Het proces ligt daarmee al vast en dat geeft mij als intermediair weinig mogelijkheden om deelnemers te empoweren bij te dragen.

In plaats daarvan stel ik een samenwerkingsproces voor dat zich vormt naar de vragen en behoeften die komen bovendrijven. De doelgroep voelt zich sneller en dieper betrokken bij het vraagstuk wanneer zij en hun behoeften serieus worden genomen en de oplossing niet eigenlijk al vastligt. Ze voelen zich gezien. Deze aanpak is natuurlijk heel spannend. Daarom formuleer ik wel kwalitatieve doelstellingen en een heldere planning die de kaders vormen voor het proces. Echter, soms is er voor de opdrachtgever nog iets anders nodig: Vertrouwen in een proces dat voor alle betrokkenen het beste oplevert.

2. Erken de grenzen van je eigen expertise en geef ruimte aan die van anderen

Dat je moet vertrouwen op het proces betekent natuurlijk niet dat ik een vrijbrief vraag om maar te kunnen doen wat ik denk dat het beste is. Nee, alle betrokkenen zijn een expert over hun deel van het proces. En als intermediair heb ik het nodig om met experts te sparren over hun specifieke expertgebied. Dat betekent dus ik van opdrachtgevers juist inhoudelijke betrokkenheid nodig heb in plaats van een vrijbrief. Alleen wanneer iedereen zijn expertise inbrengt maken we samen het beste resultaat voor iedereen.

Betrokkenheid bij het project en oprechte interesse in andere betrokkenen is daarbij essentieel. Dus stap uit je eigen vertrouwde omgeving, uit je ivoren toren, weg achter het beeldscherm, en kom samen ontwikkelen. Duik in de context van het vraagstuk en ontwikkel hier samen met betrokkenen. Erken daarbij de grenzen van je eigen expertise als ontwerper van het beleid en geef ruimte aan de kunde van andere experts als gebruiker van het beleid. Daarmee staat iedereen in zijn kracht.

3. Open communicatie en eerlijkheid duurt het langst!

Deze spreekt misschien voor zich, maar is daarom niet minder belangrijk. Mijn werkwijze laat zich het beste duiden als een participatief ontwerptraject waarin het vertrouwen in de mens centraal staat. Ik ga uit van oprechtheid, eerlijkheid en de goede intenties van deelnemers. Zij geven zélf aan wanneer zij iets nodig hebben of wanneer er een situatie verandert.

Open communicatie is dus de basis, ook vanuit de kant van de opdrachtgever. Veranderen er kaders gedurende het project vanuit de zijde van de opdrachtgever? Dan is dat helemaal niet erg zolang de opdrachtgever maar vanuit dezelfde goede intenties als van de mensen die ook in het samenwerkingsproces zitten handelen. Eerlijkheid duurt het langst en is de basis van vertrouwen.

Samenwerken is het beste resultaat voor alle betrokkenen behalen

Wat ik wil meegeven is dat intermediairs zoals ik graag worden betrokken bij het vormgeven van opdrachten, vraagstukken en doelstellingen. Erken de intermediairs met goed opdrachtgeverschap en vertrouwen in hun ontwikkelde methoden. Nodig dus vanaf het begin een intermediair uit om partijen te betrekken en samen het proces vorm te geven.  En kijk niet raar op als het project dan al begint. Want alleen door vanaf het begin samen te werken realiseren we het beste resultaat voor alle betrokkenen.

Ben jij opdrachtgever en werk je met intermediairs? Dan ben ik benieuwd naar jouw ervaringen. Mist er volgens jou bijvoorbeeld iets in deze tips? Dan hoor ik dat graag. Laten we samen in gesprek, dat lijkt me interessant en waardevol.

Stuur je reactie naar het OFL (info@overlegorgaanfysiekeleefomgeving.nl) en wij zorgen dat Yosser je reactie ontvangt.