Nieuwe digitale technologie biedt in de fysieke leefomgeving bijzondere kansen en mogelijkheden, net als in andere maatschappelijke domeinen. De groeiende mogelijkheden van digitalisering roepen echter ook ethische vragen op over het gebruik ervan. Is alles dat technisch kan ook wenselijk in het licht van publieke waarden? Om dit soort vragen te verkennen, had het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) het OFL gevraagd een proces te ontwerpen voor een maatschappelijke dialoog over ethiek en digitalisering.

Maatschappelijke dialoog

Om een maatschappelijke dialoog over de ethische vragen rond digitalisering in de fysieke leefomgeving op gang te brengen, had het OFL gekozen voor een procesontwerp op basis van drie inhoudelijke onderwerpen:

• slimme mobiliteit
• slimme camera's en sensoren
• drones

Deze onderwerpen zijn voorbeelden van nieuwe digitale technologie in de fysieke leefomgeving, waarbij ook publieke waarden worden geraakt.

Innovatief procesontwerp

Eén van de doelen van het OFL bij het ontwerpen van een maatschappelijke dialoog over ethiek en digitalisering was om zelf ook te innoveren. Dit had het OFL onder andere gedaan door op zoek te gaan naar nieuwe deelnemers en nieuwe manieren om het gesprek tussen overheid en samenleving te faciliteren. Vaststaat dat een dialoog over ethische vraagstukken bij digitalisering en beleid voor de rijksoverheid en de samenleving nog niet vanzelfsprekend was. Daarom wilde het OFL 'the whole system in a room'. Dit betekende dat zowel ambtenaren van het ministerie van IenW meepraatten, als maatschappelijke organisaties, bedrijven, experts en betrokken burgers.

Tijdens het gehele proces was het OFL bezig geweest met aanpassen en verbeteren van het project en de processen. Er waren daarom verspreid over het tweede en derde kwartaal een zestal online moreel beraden georganiseerd waarin steeds een andere casus centraal stond. De vervolgbijeenkomst had in december plaatsgevonden.

Moreel beraad en expertgroep

Twee opvallende elementen in het procesontwerp voor de dialoog over ethiek en digitalisering zijn het moreel beraad en de expertgroep. Het moreel beraad is een socratische gespreksvorm die bij uitstek geschikt is om te reflecteren over ethische dilemma's die op kunnen treden bij de inzet van nieuwe digitale technologie. Het OFL had een eigen versie van het moreel beraad ontwikkeld voor dit project. De expertgroep die uit zes leden bestond, had tijdens het proces inhoudelijke ondersteuning gegeven en kennis en ervaring ingebracht.

Rol OFL en eindproduct

De rol die het OFL had willen vervullen met het ontwerpen van de maatschappelijke dialoog over ethiek en digitalisering, was de juiste partijen uit de overheid en samenleving bij elkaar brengen. Op deze manier wilde het OFL optimaal de denkkracht, kennis en expertise uit de samenleving benutten. Met de bewustwording die gecreëerd was over de gevolgen die digitalisering in de fysieke leefomgeving, werden uiteindelijk publieke waarden gewaarborgd. Het OFL had van de opbrengsten van de maatschappelijke dialoog een eindrapport gemaakt dat in april 2021 aan het ministerie van IenW werd aangeboden. Daarnaast was een stappenplan opgesteld van het moreel beraad dat was ontwikkeld tijdens het project.