In de gemeente Heusden werkt Willem van de Ven als regisseur duurzame ontwikkeling. In de omgang met bewonersinitiatieven hanteert hij twee principes: 'het initiatief het initiatief laten' en 'organiseer het buiten jezelf'. Dit geeft richting aan de regierol van de gemeente bij duurzame plannen van bewoners. 'Het gaat erom dat je een initiatief ondersteunt en niet overneemt', zegt Van de Ven.

Gemeenteambtenaren heten in Heusden MogelijkMakers. Daarmee wil de gemeente laten zien dat beleid en regelgeving er zijn om inwoners met een plan of idee vooruit te helpen. Van de Ven zegt er wel meteen bij dat 'mogelijk maken' niet betekent dat elke wens of elk plan zonder meer op steun van de gemeente kan rekenen. 'De droom van de een mag natuurlijk niet de nachtmerrie van de ander worden. Wat we doen is regelgeving en kaders inzetten om een speelveld te creëren waarop duurzame initiatieven van bewoners zo goed mogelijk kunnen opbloeien,' vertelt hij.

Regierol gemeente

Op basis van de principes 'het initiatief het initiatief laten' en 'organiseer het buiten jezelf', neemt de ondersteuning van duurzaamheidsinitiatieven in Heusden velerlei vormen aan, afhankelijk van wat op dat moment het beste past. 'De regierol van gemeenten zie je vaak ingevuld worden als: de gemeente neemt het voortouw en beslist', zegt Van de Ven. 'Als je naar die regierol kijkt vanuit het perspectief dat wij hebben gekozen, zijn wij er als lokale overheid om de samenleving ontwikkelingsruimte te bieden bij de transitie naar een duurzame toekomst. Dat is waar wij beleid en regelgeving zo veel mogelijk voor inzetten.'

Bewoners ondersteunen

Zo ondersteunde de gemeente inwoners van het dorp Herpt bijvoorbeeld bij de organisatie van een filmavond met Leonardo DiCaprio's documentaire Before the Flood. Dit evenement werd de kick-off voor een serie klimaatgesprekken in Herpt. Daaruit ontstond weer een werkgroep duurzaamheid die ging onderzoeken hoe een duurzame toekomst voor het dorp eruit zou kunnen zien. De gemeente hielp daarbij met een projectleider. 'Die werkgroep is opvallend sterk gebleken in continu reflecteren op het proces', vertelt Van de Ven. 'Ze geven tussentijds steeds resultaten terug aan de gemeenschap en vragen hun dorpsgenoten om input.' Inwoners van Herpt zijn op deze manier doorlopend in dialoog over een duurzame toekomst voor hun dorp.

Dialoog tussen overheid en samenleving

Van de Ven zou heel graag zien dat er ook tussen burgers en overheid continu een dialoog plaatsvindt. 'Je merkt dat er afstand is tussen overheid en samenleving,' zegt hij, 'maar volgens mij kan dat helemaal niet, omdat we als overheid bestaan bij de gratie van die samenleving. Voor de duurzaamheidstransitie hebben we elkaar keihard nodig. Dus hoe ga je die verbinding herstellen? Ons idee is dat je moet beginnen bij wat er leeft in de wijken. Wat speelt er? Hoe ervaren mensen hun wijk, wat verwachten ze van ons als gemeente? Wat verwachten wij van hen? Wat verbindt ons?' Van de Ven zoekt volop naar manieren om daarover continu het goede gesprek te voeren met bewoners.

Burgerberaad op wijkniveau

'We proberen de dialoog heel concreet op gang te brengen. Daarvoor onderzoeken we nu de mogelijkheid van een burgerberaad op wijkniveau', vertelt Van de Ven. 'Dat doen we samen met Stichting G1000. We willen thema's die in de wijk spelen verbinden aan de toekomst van die wijk als geheel en aan de energietransitie. Als het doorgaat, zal dit burgerberaad uit 150 mensen bestaan. Hun besluit gaat als advies naar de gemeenteraad. Die hebben we gevraagd dit advies open en eerlijk te beoordelen. Voor hen is het een kans op directe input vanuit de bevolking. Zo gezien zet je de raad eigenlijk op een nieuwe manier in zijn kracht als volksvertegenwoordiging.'

Empowerment als overheidstaak

'Met zo'n burgerberaad willen we het gesprek in de wijk weer op gang brengen en ook op gang houden. Daar moet dat experiment over gaan', aldus van de Ven. 'Mogelijk is het een manier om de band tussen gemeenteraad en burgers te verstevigen.' Daarnaast zoekt Van de Ven continu naar manieren om initiatieven van bewoners te steunen, zoals in Herpt. 'Om een idee of initiatief vormt zich vaak een groep mensen die iets wil, maar hoe komt het dan echt van de grond? Om te onderzoeken hoe we organisatiekracht en financiële ondersteuning kunnen organiseren, nemen we nu bijvoorbeeld deel aan het programma Leefbaarheid in de dorpen, onderdeel van de Regio Deal Noordoost-Brabant.'

Waarden en principes als kompas

'De essentie van de duurzaamheidstransitie is dat veel nog onzeker is. Niemand weet wat de eindtoestand straks is, het is een zoektocht', stelt Van de Ven. 'Het allerbelangrijkste is daarom dat je principes hebt over waar je naartoe wilt. Je hebt zicht nodig op de waarden en kwaliteit waar je naar wilt streven. Die zijn je kompas voor de vorm die de duurzaamheidstransitie concreet krijgt in wijken en buurten.' Het vraagt in zijn optiek moed en creativiteit om regelgeving, beleid, programma's en subsidies zo in te zetten dat de duurzame samenleving in samenspraak met bewoners een realiteit wordt.