In deze podcast bespreken Igno Notermans, onderzoeker bij het Dutch Research Institute for Transition Studies (DRIFT), en Hanke Nijman, secretaris bij het Overlegorgaan Fysieke Leefomgeving (OFL), samen met experts het begrip empowerment. Als concept blijkt dit zeer bruikbaar om participatie in aardgasvrije wijken beter te begrijpen. Empowerment is daarmee een sleutelbegrip in het participatieonderzoek van het OFL voor het Programma Aardgasvrije Wijken (PAW). In de podcastfragmenten hoort u hoe het precies zit.
Of u dit nu leest als bewoner, ambtenaar of als onderzoeker: het raamwerk van empowerment kan helpen het proces van participatie beter te begrijpen. Igno Notermans (DRIFT) deelt in dit artikel de inzichten over empowerment die samen met het OFL zijn opgedaan. In vier podcastfragmenten worden de inzichten verder uitgelegd, zodat u ernaar kunt luisteren waar en wanneer u maar wilt. Met dank aan Iris Verhulsdonk voor de audio.
Introductie: aardgasvrij willen en kunnen
In de introductie beluistert u waarom het OFL onderzoek doet naar participatie bij het aardgasvrij maken van woningen. U komt ook te weten waarom we daarbij empowerment als raamwerk hebben gekozen. De gesprekken gaan over wat bewoners aanzet om mee te doen aan het aardgasvrij maken van een woning, maar ook over wat de belemmeringen daarbij kunnen zijn. Dit proces vindt plaats bij mensen achter de voordeur. Hoe kunnen we begrijpen wat zich daar afspeelt? Welke factoren komen samen en zetten bewoners wel of niet aan tot participatie?
Beluister waarom het OFL onderzoek doet naar participatie in het aardgasvrij maken van woningen en waarom we daarbij het begrip empowerment gebruiken.
Wat is empowerment?
Het begrip empowerment helpt ons begrijpen wat werkt in participatietrajecten, zoals het aardgasvrij maken van woningen. Empowerment gaat namelijk over wat individuen kan aanzetten tot actie. Het geeft inzicht in de mogelijkheden en bereidheid van mensen: bewoner of professional. Een goede Nederlandse vertaling van empowerment ontbreekt, maar het raakt aan begrippen als 'activering' en 'emancipatie'.
Empowerment is het proces waardoor iemand zich gesteund en bekrachtigd voelt om een bijdrage te leveren, om te participeren. We kunnen het praktisch vertalen in 'kunnen' en 'willen': pas als mensen kunnen en willen, zijn zij in staat actie te ondernemen en actief te participeren.
- Kunnen: heeft iemand toegang tot middelen zoals geld, kennis en netwerken?
- Willen: heeft iemand de capaciteit en bereidheid om deze middelen in te zetten?
In plaats van kijken naar factoren als huiseigenaarschap, bouwjaar of geld, kijken we met empowerment nadrukkelijk naar het proces waarin deze dingen samenkomen. Dit proces verschilt van persoon tot persoon, van plek tot plek, en kan ook nog eens veranderen door de tijd heen. Wat in de ene straat lukt, kan er in een andere straat zomaar voor zorgen dat mensen niet bereid zijn om te participeren. Het is daarom net zo belangrijk om te kijken naar disempowerment: het proces waarbij iemand het vermogen verliest zich gesteund en bekrachtigd te voelen.
Beluister het gesprek met Flor Avelino, onderzoeker en docent bij DRIFT en universitair hoofddocent bij de Faculteit der Sociale Wetenschappen van de Erasmus Universiteit. Zij vertelt onder andere waarom ze onderzoek is gaan doen naar empowerment, en legt uit wat ze heeft geleerd uit dit onderzoek.
Praktijkvoorbeelden van participatieonderzoek
In opdracht van het OFL hebben de onderzoeksbureaus Kennisland, STBY, Oranje Energie en Studio Clara participatieonderzoek gedaan met empowerment als raamwerk. Zij hebben op verschillende manieren en in verschillende delen van het land gekeken naar hoe bewoners het besluit nemen wel of niet aardgasvrij te wonen. Bij elkaar hebben zij een flinke groep bewoners gesproken, zo'n 160 in totaal.
Twee voorbeelden van (groepen) bewoners uit Noord-Holland laten zien hoe empowerment werkt bij de keuze tussen wel of niet aardgasvrij wonen. In beide voorbeelden willen bewoners wel - zij zijn zelfs te beschouwen als pioniers in het verduurzamen van hun woning - maar lopen zij tegen verschillende barrières van 'kunnen' op:
- Een actieve bewonersgroep uit Hoogoord West, een van de oudste flats in de Bijlmer (Amsterdam), heeft onlangs gekeken hoe zij over kunnen gaan op gasloos koken. Het is een flat met 147 woningen waarvan 80% particulier eigendom is, en de flat is onlangs overgegaan op stadswarmte. Een belangrijk element dat bijdraagt aan de empowerment van deze groep is dat zij het samen doen (gemeenschapsgevoel). Onzekerheid en erg regelgerichte subsidietrajecten van de gemeente werken echter disempowerment in de hand (verlies van een gevoel van impact en competentie).
- Mark is eigenaar van een monumentaal pand in Enkhuizen uit 1860 dat hij volledig heeft verbouwd en van het aardgas heeft afgehaald. Hij kan dit doordat hij veel ervaring heeft met verbouwen en isoleren van zijn vorige woning, maar hij wil het ook graag. Autonomie draagt sterk bij aan zijn empowerment, doordat hij graag alles zelf bepaalt. Ook een ondersteunend netwerk - een vriend die werktuigbouwkundige is - en een faciliterende gemeente dragen bij aan zijn empowerment.
Luister hieronder naar het gesprek met Dave van Loon, waarin hij nog twee andere bewonersverhalen vertelt, maar ook een aantal tips geeft voor participatieprofessionals.
Conclusie: focus verschuiven van uitkomst naar proces
Uit gesprekken met experts komt naar voren dat empowerment iets is dat uit iemand zelf moet komen: je kunt een ander niet 'empoweren'. Wat wel kan: de juiste omstandigheden creëren, zodat mensen zich empowered voelen. Als we empowerment beter begrijpen, begrijpen we ook beter welke omstandigheden helpen bij participatie. Ook begrijpen we beter wat mensen demotiveert en wat niet helpt. Met 'mensen' bedoelen we hier zowel bewoners als ambtenaren en andere professionals. Empowerment is een gezamenlijk proces van willen en kunnen voor diegenen die aan de opgave van aardgasvrij wonen werken.
Tot slot zien we ook dat het werken aan empowerment helpt om de focus in het aardgasvrij wonen te verschuiven van de uitkomst naar het proces, en dat is hard nodig. We moeten het namelijk niet alleen hebben over technische oplossingen of financiële afwegingen. We moeten het hebben over waar het aardgasvrij-proces nog meer aan bijdraagt in een wijk of stad. Waar kan het aansluiten bij wat er al gaande is en dit ondersteunen? Zo wordt de beweging van het doel 'aardgasvrij' er één naar een focus op het proces van wel of niet mee kunnen, willen en uiteindelijk doen.
Beluister de belangrijkste conclusies uit de gesprekken en komt te weten hoe het OFL hier verder mee aan de slag gaat.
Reageren?
Wij zijn benieuwd hoe u aan de slag gaat met empowerment bij participatie in het aardgasvrij maken van wijken. Deel uw verhalen met: ons via info@overlegorgaanfysiekeleefomgeving.nl
Verder lezen