Voorzittersblog: Marleen Stikker

26-04-2021
4890 keer bekeken

Maatschappelijk initiatief als 'derde weg' voor participatie

Als je mij vraagt wat participatie is, dan denk ik vooral aan het initiatief uit de maatschappij. Ik denk dat we participatie te lang hebben gezien als het betrekken van de burger bij het beleidsproces van de overheid. Dat leidt zelden tot een goede dialoog of serieuze betrokkenheid. De vraag is eerder hoe we ervoor kunnen zorgen dat de overheid adequaat participeert in het initiatief van de samenleving.

Het maatschappelijk initiatief is in veel domeinen ongelooflijk sterk aan het worden; niet alleen in de energietransitie, maar ook bij opgaves op het gebied van wonen, vervoer en het sociale domein. Het maatschappelijk initiatief is een combinatie van actief burgerschap, collectiviteit en sociaal ondernemerschap. Het wordt ook wel de 'derde weg' genoemd: we hebben lang gedacht dat we alleen de overheid of de markt als betrouwbare route hadden om iets te bereiken, maar dat is een enorme beperking van de mogelijkheden. Ik zie dat maatschappelijk initiatief een serieuze factor is, waar je beleid op moet inrichten en modellen voor moet creëren.

In de afgelopen dertig jaar heeft de overheid grote delen van wat eerder nutsvoorzieningen of maatschappelijk goed was overgeleverd aan de markt. We zien nu dat het uit de hand is gelopen en dat marktwerking in veel gevallen niet tot beter resultaat leidt. De organisatie van het publiek domein, een combinatie van publieke infrastructuur, publieke diensten en publieke bronnen, is ondermijnd.

Dat de overheid de burger tot klant heeft gemaakt van de overheid draagt niet bij de legitimiteit van de overheid. Het beeld dat de burger louter calculerend is en, ten koste van anderen, het eigen belang nastreeft is een cynisch mensbeeld dat al veel te lang in beleidskringen rondwaart. Mensen zijn van nature coöperatief, anders overleven we niet, en over het algemeen geneigd om samen te werken. We vormen groepen en organisaties rond gezamenlijke thema’s. Dat kan sport zijn, spel, maar ook maatschappelijke opgaven. Er is een groot zelf-oplossend vermogen in de samenleving die we moeten stimuleren. Als we het maatschappelijk initiatief serieus nemen, dan vraagt dat om het wijzigen van het overheidsinstrumentarium en beleidsprocessen. Je zult andere economische modellen moeten hanteren zodat andere vorm van waarde kan worden gewaardeerd en de extractie van waarde wordt beperkt. Het is een systemische verandering. Het maakt het mogelijk om in nieuwe configuraties complexe en multidisciplinaire opgaven op te pakken. Configuraties waar diverse organisaties aan kunnen bijdragen: overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties en alle tussenvormen daarvan.

Voor deze vorm van participatie rond ruimtelijke opgaves heb je een nieuwe aanpak nodig. Minder belangenbehartiging en stakeholder management en meer als een gezamenlijk ontwerpproces. Daarvoor zijn drie dingen nodig. Het begint met een responsieve overheid die erkent dat zij haar legitimiteit ontleent aan een maatschappelijke democratie. De hoogste prioriteit is om die maatschappelijke democratie te versterken in plaats van te ondermijnen. Ten tweede is het cruciaal om het publieke domein te herstellen en te borgen in governance en economische modellen. Als laatste zullen we onze verbeelding en creativiteit moeten aanspreken om vraagstukken vanuit een ander kader te bezien. Dat wordt ook wel frame innovation genoemd. We hebben nieuwe gezichtspunten nodig om oplossingen te vinden, die we vanuit het oude kader niet voor mogelijk houden.

In het programma aardgasvrije wijken zie je bijvoorbeeld hoe in sommige wijken energietransitie wordt gecombineerd met sociale vraagstukken. Door het eigenaarschap in de wijk te versterken, komen nieuwe relaties tot stand die leiden tot nieuwe vitaliteit, betrokkenheid en maatschappelijke kansen. Door niet energietransitie als frame te gebruiken, maar de sociale cohesie in een wijk komt je tot andere oplossingen Die hebben we nodig.

Afbeeldingen

X (voorheen Twitter)

Overlegorgaan Fysieke Leefomgeving
Rijnstraat 8 | 2515 XP | Den Haag
Postbus 20901 | 2500 EX | Den Haag
E-mail: info@ofl.nl

OFL op Linkedin OFL op Youtube

OFL | Brengt samenwerking verder


Cookie-instellingen